Muzyka Afryki w Polsce rok 2002
Muzyka djembe w Europie.
Kultura Afryki Zachodniej jest powszechnie obecna w Europie Zachodniej, zwłaszcza w krajach francuskojęzycznych, jako że większość państw Afryki Zachodniej to byłe kolonie Francji. Duża liczba Afrykańczyków koncertujących w Europie spowodowała, że muzyka Afryki Zachodniej jest szeroko znana i rozpoznawana, często nawet bywa przedstawiana jako część kultury danego państwa ? dzieje się tak np. we Francji, gdzie kultura Afryki Zachodniej zostaje uznawana jako część kultury tego kraju i zespoły składające się z afrykańskich muzyków, grające muzykę Afryki są przedstawiane jako francuskie.
We wszystkich tych krajach bęben djembe kojarzy się nierozerwalnie z muzyką Zachodniej Afryki i umiejętność gry na djembe jest jednoznaczna z umiejętnością grania muzyki zachodnioafrykańskiej. Innymi słowy nie można grać na djembe nie znając tradycji afrykańskiej związanej z tym instrumentem.
Muzyka djembe w Polsce.
W Polsce rzeczy się mają zupełnie inaczej. Jedynym elementem kultury muzycznej, jaki do nas dotarł kilkanaście lat temu był sam bęben djembe. Niestety, w wyniku braku kontaktu z muzykami z Afryki, którzy potrafiliby zagrać na djembe, w Polsce bęben znany jest tylko jako przedmiot ? instrument. Kultura muzyczna pozostaje niemal zupełnie nieznana i niedoceniana.
Stereotypy
W Polsce znajomość muzyki wykonywanej na bębnach bazuje w bardzo dużym stopniu na stereotypach. Dwa chyba najbardziej powszechne, aczkolwiek niekoniecznie wewnętrznie spójne, są następujące:
1) Afrykańczycy to ludzie grający najlepiej na bębnach i nie jest możliwe, by inni grali na ich poziomie.
2) Muzyka grana na bębnach jest dzika i "transowa".
Oba te stereotypy ? jak każde inne, zawierają trochę prawdy, ale oparte są na niedomówieniach i w gruncie rzeczy utrwalają niedokładny i fałszywy obraz muzyków z Afryki i muzyki afrykańskiej.
Geny a uczenie się kultury.
Pierwszy stereotyp łączy się z przekonaniami, że Afrykańczycy mają tę muzykę w genach i nikt spoza tej kultury nie może grać tak, jak oni sami. Nie jest to prawdą ? umiejętność gry na bębnach w stylu afrykańskim wynika z nauki tego stylu, która odbywa się skutecznie dzięki wyrastaniu w tej kulturze. Innymi słowy, tej muzyki może nauczyć się każdy, niezależnie od koloru skóry czy pochodzenia ? poświęcając temu odpowiednio dużo czasu i wysiłku. Jest w stereotypie pierwszym też ziarno prawdy - kultura perkusyjna w Afryce jest bardzo złożona, wyrafinowana i trudna tak, jak złożona, trudna i dojrzała jest każda kultura etniczna bądź ?subkultura? muzyczna (jazz, muzyka poważna), gdzie dorobek muzyczny gromadzony jest i przekazywany następnym generacjom instrumentalistów przez lata.
Dzika muzyka dzikich ludów.
Drugi stereotyp (muzyka bębnów z Afryki jest dzika i "transowa") jest niezwykle szkodliwy i obnażający poważną niewiedzę i nieznajomość muzyki tych, którzy się nim posługują. To przekonanie sugeruje mianowicie, że muzyka grana na bębnach jest bezładna, bezmyślna, grana w amoku, transie, bez kontroli nad tym, co się robi.Taka prezentacja muzyki Murzynów jest dalszym ciągiem opowieści o dzikich ludach, które należałoby cywilizować, w tym przypadku razem z ich muzyką. Prawda o muzyce bębnów afrykańskich jest diametralnie inna. Jest to muzyka bardzo skomplikowana i wymagająca niezwykłej wrażliwości na rytm i pamięci muzycznej.
Tradycja - dorobek pokoleń.
Tradycja ciągnie się nieprzerwanie od XIII wieku (w przypadku djembe) a nawet X wieku (dla dundunów). Od XIII wieku, w Afryce Zachodniej gromadzona jest wiedza o tym, co można i jak należy grać na bębnie djembe, wiedza o rytmie. Aby tę wiedzę posiąść, należy, tak jak robi to każdy chcący grać na bębnie w Afryce, podpatrywać swego nauczyciela, uczyć się na pamięć korespondujących z krokami tańca fraz bębniarskich. Granie na bębnie wymaga więc bardzo dobrej koncentracji, pamięci i poczucia rytmu. Jest czynnością - w odróżnieniu od tego, co zwykło się uważać za czynności transowe ? wymagającą dużej przytomności i świadomości tego, co się gra.
W Afryce Zachodniej istnieje kilkadziesiąt a może nawet kilkaset rytmów. Każdy rytm obejmuje kilkadziesiąt fraz, których trzeba nauczyć się na pamięć. Zatem aby ogarnąć całą tradycję bębniarską Afryki Zachodniej należałoby się nauczyć na pamięć kilku tysięcy fraz. Oczywiście nie wszystkie te rytmy występują w każdym regionie ? rytmy są przypisane do różnych regionów, grup etnicznych itd. Nie zmienia to faktu, że wyzwanie stojące przed uczniem jest zawsze bardzo duże.
Muzyka afrykańska nie jest martwa, ciągle się rozwija, wymyślane są kolejne zagrywki, a najlepsze z nich trafiają do kanonu djembe. To wszystko sprawia, że ta kultura bębniarska jest jedną z najciekawszych i najbardziej wyrafinowanych kultur perkusyjnych współczesnego świata.
Dziki trans czy twórczy szał?
Jeżeli w graniu na bębnach w Afryce Zachodniej występuje element transu, to tak samo jak dzieje się to w przypadku muzyków jazzowych, czy wykonujących inne nurty muzyki na świecie. Czasem mówi się o natchnionym wykonaniu jakiegoś utworu czy solo, albo o muzyce, która płynie z wewnątrz, z duszy a nie tylko intelektu. To, że tak się dzieje w przypadku muzyków ?cywilizowanych? nie oznacza, że nie maja oni wiedzy o muzyce i nie wiedzą, co grają, znaczy to tyle, że przekraczają oni granice, gdzie do tworzenia muzyki używa się tylko intelektu. Nie znaczy to, że biorą oni wtedy w nawias całe swoje doświadczenie muzyczne (również intelektualne). Dokładnie tak samo dzieje się wśród muzyków afrykańskich.
"Polska muzyka afrykańska"
W Polsce, niestety, kultura Zachodniej Afryki jest wciąż niemal nieznana i niedoceniana. Taki stan rzeczy umożliwia opatrywanie etykietką ?afrykański? bądź bezpieczniejszą ?inspirowany Afryką? muzyki perkusyjnej, która nie zbliża się w ogóle swym poziomem wykonania ani charakterem do standardów obowiązujących na gorącym kontynencie. Inspiracja w tym wypadku dotyczy chyba tylko klimatu ?dzikiej i transowej muzyki?, która de facto w Afryce Zachodniej nie istnieje. Zbyt mało jest w Polsce ludzi, którzy znają i starają się promować i pokazywać muzykę Afryki. Brak jest odwagi producentom, promotorom, agencjom. Powszechne są obawy, że jest to muzyka niekomercyjna, a zatem nie sposób jest zrobić koncert, który nie przyniósłby strat organizatorom. Inicjatywy takie są w Polsce bardzo potrzebne, dlatego każdą, o której będziemy wiedzieć, że promuje prawdziwą, dobrą muzykę z Afryki, będę opisywał i rekomendował w ramach Strefy Rytmu.
... i muzyka afrykańska w Polsce
Muzyka perkusyjna Afryki Zachodniej trafia do Polski głównie za pośrednictwem Internetu. Coraz więcej jest pasjonatów tej kultury. Wywodzą się oni nie spośród muzyków perkusyjnych a spośród amatorów grania na bębnach, których wciąż w Polsce przybywa. Pośród tych ludzi jest coraz więcej takich, którzy nie boją się i zadają sobie trud nauki muzyki afrykańskiej. Ze względu na to, że kontakt z ta kulturą ? zapoczątkowany na szeroką skalę poprzez medium elektroniczne ? jest bardzo świeży, wiedza jaką w ten sposób można zdobyć jest jeszcze niewielka, ale dzięki wysiłkom tych ludzi, aby się rozwijać, aby sprowadzać z Zachodu afrykańskich muzyków, ekspansja tej kultury do Polski jest nieunikniona.
Popularność muzyki djembe (nie tylko samego instrumentu) jest w zasadzie kwestią czasu.
